وقتی «هنجارشکنی» مبتذل میشود

مدتی پیش علیرضا جی جی در اینستاگرام خود متنی به این مضمون نوشت:
تو ایران همه چیز را ممنوع کردند. مشروب، پارتی، استادیوم، موسیقی، شرط بندی. حجاب هم که اجباری است. 

البته نوشتن این متن و صحبتهایش پس از آن، نه بی دلیل بلکه واکنشی بود به قانون جدید مجازات صاحبان و تبلیغ کنندگان سایتها قمار و کازینوهایی که این روزها که مثل قارچ در فضای مجازی رشد کرده اند. جی جی درست میگوید. نبود آزادیهای مدنی در کشور و برخوردی که با شهروندان میشود شاید جزو مسائلی باشد که اکثریت جامعه ایران بجز گروهی کوچک بر روی آن صحه می گذارند. پس اشکال کار کجاست؟ در این نوشته کوتاه سعی میکنم به مغلطه، سودجویی و برداشت سطحی سیجل و جی جی که عصاره آن در این اظهار نظر جی جی نهفته است  بپردازم. 

اواسط دهه هشتاد بود و چند سالی از شکل گیری زدبازی میگذشت که  با ورود سیجل و جی جی کارهای مثل بریم فضا، مال هم بودیم، بی حس و تابستون کوتاهه از این گروه منتشر شد. آهنگ هایی که به قول معروف حال و هوای آثار زدبازی را کمی رمانتیک و پاپ تر میکرد و از فضای گنگ پسرانه سالهای قابل فاصله میداد. ولی با این وجود دورنمایه هنجارشکن زدبازی همانند قبل همچنان حفظ شده بود. از استفاده از لفظ های خیابانی و محفلی که در تناقض با موسیقی رسمی آن دوره بود گرفته تا حس لذت جویی از زندگی، پارتی کردن، ارتباط آزادتر با جنس مخالف. هرچند تصویر اینگونه فضای اصطلاحاً «بالاشهری و بچه پولداری» برای اغلب نوجوانها و جوانهای آن دوره بیشتر حکم فانتزی و حسرت را داشت اما به هر صورت ایستادن در مقابل هنجارهای نسل پیشین یعنی پدر مادرها و لذت بردن از زندگی و داشتن آزادی های فردی که تا حد زیادی از این نسل به واسطه نگاه حکومت و هنجارهای جامعه دریغ شده بود، عناصری بودند که تجلی آن در آثار زدبازی برای نسل دهه ۶۰ نوعی روزنه برای همزادپنداری و بیان خود باز میکرد. 

اوایل دهه نود همزمان شد با ورود جدی رادیوجوان به عنوان تهیه کننده که اقدام مهمی بود در تجاری شدن رپفارسی و هدف قرار دادن مخاطبینی که تا قبل از آن جزو پیگیران اصلی این سبک به حساب نمیامدند. زمانی بود که اعضای زدبازی بعد از پخش فیلم مستندشان دچار اختلاف و جدایی شدند و به این صورت میشد از این پس شخصیت و طرز فکر هر کدام از آنها به عنوان یک هنرمند از روی آثار و فعالیتشان به طور مستقل تحلیل و بررسی کرد. در واقع میشد دید که در بین اعضای گروه سیجل و جی جی هم بواسطه زندگی در خارج کشور و دید تجاری شان به موسیقی هر چه بیشتر به دنبال کسب درآمد هستند. اما این وسط چه بر سر آن درون مایه هنجارشکن گذشته آمد؟ آلبومهای پیرشدیم ولی بزرگ نه یک و دو و همچنین ستاره بازی و تک آهنگهای متعدد آنها در این سالها بجز آهنگهای معدود همچنان همان موضوعات در دنبال میکنند. سرخوشی و لذت جویی در زندگی، مصرف مواد، داف و پلنگ، همه و همه اما در سطحی اصطلاحاً لوکس تر، هار تر و شاید در یک کلمه مبتذل تر. شخصیت آثار ابتدایی آنها جوانانی بودند سرخوش و خسته از جو سنتی و دمده حاکم بر فرهنگ و موسیقی پاپ زمان خود. میخواستند دوست دختر داشته باشند، پارتی کنند، مخفیانه الکل بنوشند  و لب ساحل با هم قدم بزنند. خواسته هایی که در جامعه کمی بازتر نه نیاز بود برای داشتنشان «بچه بالا» باشی و نه اصطلاحاً هنجارشکنی کنی. اما در دوره ایسنتاگرام و جوانان و نوجوانان دهه ۷۰ و ۸۰ چطور؟ دنیایی که فضای مجازی آن پر است از عکسهای و فیلمهای خصوصی، پارتی و مشروب خوردن و دختر پسرهایی که آزادانه تر از 15 سال پیش با هم وارد رابطه میشوند. در واقع آن نوع هنجارشکنی زدبازی در سالهای ابتدایی  امروزه حداقل برای مخاطبانشان موضوعیت خود را تا حد زیادی از دست داده است. شخصیت امروز آثار سیجل و جی جی که مردانی ۳۴ ساله و دارای همسر (یا همراه جدی) هستند ناچار است فراتر برود. در لوکس ترین ساحل ها و هتل ها سیگار برگ کوبایی بکشد. در ویدئوها دورش را بجای دختر همسایه تو پارتی، زنانی پر کند که برای با کسی بودن پول میگیرند و مدام در تلاش است تا داشتن قدرت و ثروت را به عنوان تنها را خوشبختی و لذت از زندگی به مخاطبش القا کند. در واقع هرچقدر آن نوجوان دهه ۶۰ ای واقعی، هنجارشکن و اورژینال بود این مرد ۳۴ امروز باسمه ای، تجاری و مبتذل است.

در دو سال اخیر و با ورود سایتهای قمار و شرطبندی کلاهبردار و اصطلاحاً بی در و پیکر به رپ فارسی که رویای موفقیت و پولدار شدن یک شبِ را به مخاطب خود میفروشند، سیجل و جی جی هم هر چه بیشتر از قبل در این مسیر در سراشیبی افتاده اند. در واقع چه شخصیتهایی بهتر از این دو برای فروش رویای زندگی لوکس. افرادی که اگر خلاقیت و سابقه قابل احترامشان در رپفارسی نبود امروز شاید رفتار و تبلیغاتشان در فضای مجازی آنها را در حد افراد فرومایه ای مانند پویان مختاری و داود هزینه پایین میآورد. جمله علیرضا جی جی که در ابتدای نوشته نقل به مضمون شده بود را دوباره بخوانیم. جی جی رندانه قمار و شرطبندی در سایتهای غیرقانونی و کلاهبردار را که فعالیت برای آنها نه تنها در ایران بلکه همه کشورهای از جمله محل زندگی خود او نوعی جرم و فساد اقتصادیست را در کنار آزادیهای مشروع فردی و مدنی میاورد که سالهاست خواسته گروههای بزرگی از مردم ایران است. و این چیزی جز سوء استفاده از احساس و آرزوهای مخاطب در راستای منافع شخصی نیست. اینکه بگویند تبلیغ شرطبندی هم در راستای همان هنجارشکنی هایست که ما سالها در مورد مسائل دیگر انجام میدادیم.