لطفا آمار دقیق بدهید

میخواهم بدانم در هفته گذشته چه آهنگها و آلبومهایی بیشترین مخاطب را داشته‌اند. این آمار بر اساس ژانر موسیقی چگونه است؟ یا اینکه مردم بیشتر موسیقی شان را از چه نوع رسانه ای (نسخه فیزیکی، رادیو، دانلود،..) گوش میدهند. احتمالا شما هم مثل من با پوزخندی معتقد هستید که  امکان ندارد. شاید این جواب بدبینانه باشد. مثلاً میتوان به سایت بیب تونز رفت و آهنگها را بدون دیدن میزان فروش و دانلود بر اساس میزان فروش مرتب کرد. یا اینکه سری به رادیو جوان زد و آماری بر اساس میزان بازدیدها بدست آورد. اما وقتی پای آمار دقیق و جامع در میان باشد میتوان به دلایل زیر این منابع آماری را کاملا رد کرد و یا با دیده تردید به آنها نگاه کرد:

در واقع آمار این رسانه‌ها در خوش‌بینانه ترین حالت منعکس کننده علاقه مخاطبان خودشان است. پس نه میتواند مبنایی دقیق برای سنجش میزان علاقه مردم کشور باشد و نه تنوع سلیقه آنها. بطور مثال وقتی گفته میشوند در ماه های اخیر بهنام بانی پرطرفدارترین خانه پاپ کشور است، این حرف بر چه اساس است؟ آیا چون کنسرتهای زیادی برگزار میکند و یا چند آهنگش در ماشینها و پاساژها شنیده میشوند؟ شاید در همین زمان ابی، داریوش و گوگوش محبوبترین باشند. شاید هنوز در ضبط خانه‌ها و هدفونها آهنگهای هایده و مهستی بیشتر پخش میشود. یا اینکه گروه زیادی از جوانان یاس، هیچکس، سورنا یا لیتو رو گوش میدهند. در ادامه این یادداشت نگاهی میاندازیم به چارتهای پرطرفدار Billboard. اینکه در دنیای دیجیتال امروز آنها چه روشهایی برای سنجش میزان علاقه مخاطبان موسیقی دارند، چرا میشود روی آنها بیشتر حساب کرد و با مطالعه موردی به این میپردازیم که چگونه روشهای غیر دقیق آمارگیری در سالهای گذشته تصویری نادرست از سلیقه جامعه امریکا داده است.

موسسه Billboard رسانه ای خصوصی در زمینه موسیقی عامه پسند است که از نیمه قرن بیستم شروع به رتبه بندی محصولات موسیقی کرد که در ابتدا چندان با استقبال مواجه نشد. اما از سال ۱۹۵۸ و با معرفی چارتی بنام Hot 100 برای تک آهنگها و بعداً Hot 200 برای آلبومها توانسته تا امروز معتبرترین مرجع برای میزان محبوب محصولات موسیقی در امریکا و تعداد از کشورهای دیگر باشد. موسسه Billboard تولید کننده یا توزیع کننده موسیقی نیست و برای بستن این چارتها در دهه های متخلف روشهای متفاوتی داشته است. عمده این روشها تا دهه ۹۰ میلادی بر اساس میزان فروش فیزیکی (صفحه، کاست و صفحه دیجیتال) آثار در فروشگاه های موسیقی و تعداد پخش آهنگ توسط ایستگاه های رادیویی بوده است. آنچه این روش آماری را تا میزان محسوسی از دقت خارج میکرد آمار فروشگاه‌ها بود. در واقع از آنجایی که روشی اتوماتیک برای شمارش آثار فروخته شده وجود نداشت، بسیاری از مدیران فروشگاه آثاری را به عنوان پرفروش معرفی میکردند که اتفاقاً فروش بالا یا حداقل مورد انتظاری نداشتند. زیرا قرار گرفتن این آثار در چارتهای Hot 100 یا Hot 200 خود کمک بزرگی به تبلیغ و فروش آینده شان میکرد. البته میتوان تصور کرد که تعدادی از مدیران فروشگاه‌ها نیز که اغلب مردان سفیدپوست بودند، تعصب و سلیقه شخصی خود را در این کار دخالت میدادند. همه اینها باعث میشد موسیقی‌هایی که آلترنیتیو موسیقی جریان اصلی به حساب میآمدند نتوانند جایی در چارت برای خود باز کنند.

اما در اواسط سال ۱۹۹۱ این روند تغییر کرد. در ۲۲ جولای این سال ناگهان آلبوم Niggaz4Life به جای آلبوم گروه R.E.M در صدر فهرست Hot 200 ظاهر شد. کارشناسان موسیقی امریکا از سالهای قبل از آن حس میکردند که رپ، کانتری و راک آلترناتیو در حال تبدیل شدن به ژانرهای پرطرفداری هستند و در همان زمان Hard Rock که در دهه های ۶۰ ، ۷۰ و ۸۰ در اوج محبوبیت بود در حال کمرنگ شدن. اما متاسفانه به خاطر روش غیر دقیق Billboard این تغییر سلیقه در چارتهای این شرکت دیده نمی‌شد.

پژوهشگر آمار موسیقی Matthias Mauch و تیمش تحلیلی بر روی چارت Hot 100 و ژانرهای ظاهر شده در آن انجام داده‌اند که این تغییر روش در سال ۱۹۹۱ را نشان میدهد. بر طبق این نمودار محبوبیت HipHop ناگهان در سال 91 چند برابر شده است. در واقع آنچه به عنوان «انقلاب موسیقی HipHop» در سال ۱۹۹۱ از آن یاد میشود، از سالها قبل از آن شروع شده بود اما در چارتهای نمایان نبود.

اما روش جدید چه بود؟ Billboard با استفاده از سیستم SoundScan شرکت نیلسن میزان فروش را مستقیما و به طور اتوماتیک از درگاه های پرداخت فروشگاهها جمع آوری و ثبت میکرد. با اینکار دیگر مدیران فروشگاه نمی‌توانست به دلخواه آماری نادرست گزارش کنند. در سالهای بعد و رشد اینترنت و موسیقی دیجیتال این روشها نیز بطور مرتبا به‌روزرسانی شد. به گفته شرکت Billboard امروزه این منابع اطلاعات عبارتند از فروشگاه های فیزیکی و دیجیتال، رادیوها اینترنتی و موجی و سرویس های پخش آنلاین یا استیرمینگ. هر کدام از این فرمتها نیز وزنی مشخص دارند. مثلا نحوه پخش On-Demand مانند انتخاب آهنگ از اسپاتیفای مهمتر از رادیوها است یا میزان پخش آهنگ در سرویسهای غیر رایگان وزن بیشتری از سرویسهای رایگان دارد. در تصویر زیر فهرستی که منابع رسمی استیریمینگ که بر رتبه آثار در چارت تاثیر میگذارند آمده است:

Hot 100 (+ Genre Charts) Streaming

بعلاوه با استفاده از این روش این امکان وجود دارد که ببینیم چه آهنگی بیشتر به صورت آنلاین شنیده شده و یا از طریق دانلود از فروشگاه به گوش مخاطب رسیده است. به طور مثال آهنگ Wrecking Ball از مایلی ۵۰ درصد از پخش خود را از سرویس های استریمینگ و ۴۳ درصد از فروش فیزیکی/دیجیتال کسب کرده و تنها ۷ درصد از رادیو شنیده شده است.

شاید با توجه به حجم بالای موسیقی های بدون مجوز در کشور و نبود مرجعی مستقل برای سنجش سلیقه مخاطب، رسیدن به سطحی نزدیک به چارتهای Billboard شبیه رویا باشد. اما میشود این توقع را از مخاطب داشت که آمار وب سایتهای تولید کننده و پخش موسیقی را معیاری صادق، صحیح و بیطرف برای میزان محبوبیت یک اثر موسیقی یا یک هنرمند در نظر نگیرند.